Thúc đẩy nghiên cứu KHCN: Đổi mới cơ bản 3 vấn đề

Thưa Bộ trưởng, theo ông, động lực nào để thúc đẩy hoạt động khoa học, phát triển giới trí thức Việt Nam thời kì tới? Bộ trưởng Nguyễn Quân:Luật KHCN (sửa đổi) và Nghị quyết Trung ương 6 nói rất rõ là phải tăng quyền tự chủ và phải đổi mới căn bản 3 vấn đề.Thứ nhất,phương thức xây dựng nhiệm vụ KHCN là theo cơ chế đặt hàng. Doanh nghiệp, tầng lớp đề xuất vấn đề cần giải quyết xuất phát từ thực tiễn, cơ quan Nhà nước đặt hàng giới khoa học và chịu bổn phận thu nạp kết quả sau nghiên cứu để tổ chức vận dụng vào sinh sản kinh doanh. Nói khác đi, đề tài nghiên cứu phải lên đường từ thực tiễn, có địa chỉ áp dụng ngay từ khâu đặt hàng. Thêm nữa, phải nâng cao chất lượng hội đồng khoa học, dùng các chuyên gia, nhất là chuyên gia phản biện độc lập phải đúng chuyên ngành, đúng trình độ, có kinh nghiệm... Thứ hai,về đầu tư phải thay đổi cán cân đầu tư giữa quốc gia và từng lớp. Hiện thời hoài nghiên cứu chủ yếu sử dụng tiền quốc gia nên cơ chế rất phức tạp, từ đó nảy sinh chuyện gian dối để hợp thức hóa. Nếu nguồn đầu tư từ từng lớp và doanh nghiệp thì không có chuyện này. Doanh nghiệp đầu tư để đặt hàng giới nghiên cứu phục vụ cho mục đích cụ thể của họ, nên sẽ không có chuyện bỏ đề tài vào “ngăn kéo”. Ngược lại, doanh nghiệp chẳng quan hoài đến chuyện hóa đơn, chứng từ, không quan tâm định mức uổng bao nhiêu mà chỉ quan hoài trả sản phẩm khoa học đúng giao kèo. Đó là đổi thay phương thức đầu tư, huy động đầu tư của xã hội để tăng nguồn lực cho KHCN, và để cho các nhà khoa học đỡ khổ về thủ tục thanh quyết toán. Thứ ba, về cơ chế tài chính, chúng ta phải vận dụng cơ chế quỹ. Nghĩa là tiền lúc nào cũng phải sẵn sàng để khi đề tài được chuẩn y là có tiền cấp ngay chứ không phải chờ hàng năm như bây chừ. Thêm nữa là không phải quyết toán theo năm tài chính mà quyết toán theo giao kèo. Kinh phí chưa dùng hết được tự động chuyển nguồn sử dụng sang năm sau. Vấn đề nữa là cần ứng dụng cơ chế khoán chi. Những đề tài nào mà có sản phẩm đã xác định rõ kết quả thì được khoán đến sản phẩm rốt cuộc, giống như hợp đồng đặt hàng dùng tiền của doanh nghiệp. Còn những loại đề tài mà sản phẩm không rõ ràng thì ứng dụng cơ chế khoán một phần như Thông tư 93 bây giờ. Thí dụ như nghiên cứu chưa biết có thành công hay không thì những gì chi cho con người mới được khoán (phí hội thảo, hội nghị, công tác phí, thuê khoán chuyên môn, làm chuyên đề…). Còn mua sắm nguyên nguyên liệu, thiết bị, đi công tác (kế cả đi nước ngoài) thì vẫn theo định mức của quốc gia và chấp hành chế độ hóa đơn, chứng từ như hiện. Dàn khoan tự nâng 90m nước, công trình cơ khí trung tâm quốc gia đầu tiên được chế tác trong nước. Ảnh: Hạ thủy dàn khoan tự nâng 90m nước/Tập đoàn Dầu khí quốc gia VN. Thưa Bộ trưởng, vậy với những chính cơ chế và chính sách mới được ban hành, chúng ta có thể kỳ vọng vào tương lai hoạt động nghiên cứu khoa học? Bộ trưởng Nguyễn Quân:Có luật rồi, giờ là việc ban hành nghị định, thông tư... Để luật đi vào cuộc sống. Thí dụ như ưu đãi liên tưởng đến thuế và tài chính thì phải có Thông tư của Bộ Tài chính, quy định cụ thể với sản phẩm công nghệ cao, hợp đồng dịch vụ khoa học công nghệ… can hệ đến lương, phụ cấp, chế độ nâng lương, trọng dụng cán bộ khoa học thế nào... Thì phải có Nghị định của Chính phủ, Thông tư của Bộ Nội vụ. Các nhà khoa học Việt Nam có tư chất và trình độ không kém cạnh đồng nghiệp trong khu vực, muốn cuộn họ thì cần có điều kiện làm việc tốt, Nhà nước phải đầu tư phòng thể nghiệm, hình thành các tập thể nghiên cứu mạnh, có những đồng nghiệp giỏi, các nhà khoa học có điều kiện giao lưu quốc tế, được đào tạo nâng cao trình độ... Các nhà khoa học người Việt Nam ở nước ngoài cũng đang nhìn vào những điều kiện này, nếu được trọng dụng, họ sẽ về nước. Nếu đầu tư cho họ vài triệu USD mà mấy năm sau họ sẽ làm ra hàng tỷ USD cho tổ quốc thì vì sao mình không đầu tư? chả hạn như chuyện đầu tư cho nghiên cứu thiết kế và chế tác dàn khoan dầu khí tự nâng 90m nước, ngân sách Nhà nước đã đầu tư khoảng 6 triệu USD trên tổng số hơn 100 triệu USD vốn đầu tư của Tập đoàn Dầu khí nhà nước, nhưng chỉ sau 2 năm chúng ta đã làm chủ hoàn toàn thiết kế, tự chế tạo được, đã hạ thủy và đưa ra thềm đất liền để khẩn hoang, đem lại hiệu quả cao. Tôi tin cậy nếu các chính sách mới được Đảng, Nhà nước quan tâm ban hành và chỉ đạo thực hiện, các bộ ngành, địa phương quyết tâm đổi mới và tổ chức thực hiện tốt thì KHCN nước nhà sẽ phát triển và góp phần đạt được các mục tiêu quan trọng của Chiến lược phát triển KHCN cũng như Chiến lược phát triển kinh tế từng lớp của đất nước vào năm 2020. *Phần 1 : Bộ trưởng Nguyễn Quân nói về tình hình nghiên cứu khoa học Việt Hàthực hiện