Đâu là cốt lõi trong Chiến lược phát triển điện ảnh Việt Nam?

 (HNM) - Dự thảo "Chiến lược phát triển điện ảnh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030" đang vấn sự quan hoài của các nghệ sĩ gắn bó với nghệ thuật thứ bảy. 

Cũng thời kì này, hạng "bạo lực, cấm chiếu, phát tán trên internet, đĩa lậu liên tưởng đến bộ phim Bụi đời Chợ Lớn" xuất hiện với tần suất dày đặc. Không có gì để bàn thêm về bộ phim, nhưng hai sự việc nói trên, một mang tính vĩ mô và một sự kiện rất cụ thể, cho chúng ta góc nhìn tham chiếu về nhiều vấn đề "nóng" của nền điện ảnh. Một cảnh trong phim “Cánh đồng hoang”, tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam.  Phía sau một dòng phim   Diễn biến liên tục về "Bụi đời Chợ Lớn" thật ra không phải chuyện đáng sửng sốt. Nó phản chiếu phần nào đặc điểm và nỗi bức xúc nội tại của ngành điện ảnh hiện thời. Đó là khả năng tạo ảnh hưởng rõ nét của dòng phim nội địa do tư nhân thực hành, hệ quả thế tất khi các nhà làm phim tư nhân đang trên đà thống lĩnh thị trường, "bất chấp các quy định" như nhận định của nhà phê bình điện ảnh Trần Luân Kim. Cách lý giải khác, như đạo diễn Hà Sơn phân tách là "các nhà đầu tư nhận thấy đây là vùng trũng của điện ảnh và tức tốc hội tụ vỡ hoang". Cách lôi kéo khán giả của lực lượng làm phim tư nhân và sự vượt trội của họ trong vài năm gần đây còn cho thấy một điều khác: Sự trống trải dòng phim được quốc gia đầu tư, lối mòn tư duy và những hạn chế về chính sách truyền bá, phát hành dòng phim này. Đã vài năm nay, sự "chậm lại" của quốc gia trong việc đầu tư, "đặt hàng" các hãng phim lớn đã dẫn tới một thực tiễn là thị trường phim nội địa đang diễn ra cảnh gần với điều mà người ta gọi là "một mình một chợ", với sự hiện diện mang tính chủ đạo của phim tư nhân. Có thể thấy điều gì từ đó? Rõ ràng, tính cả sự vào cuộc của khối tư nhân, mỗi năm phim Việt chỉ có lùng 10 tác phẩm. Số lượng đã "hẻo", chất lượng ra sao? Những ồn ã theo kiểu "Bụi đời Chợ Lớn" ở năm 2013 cho thấy một thực tiễn buồn nhiều hơn vui. Mặt khác, theo nhà phê bình điện ảnh Trần Luân Kim, so với các nước trong khu vực mỗi năm ra đều đều độ mấy chục phim, với sức sinh sản khiêm tốn nói trên thì trong vài năm tới làm sao ta đuổi kịp họ, chưa nói vươn lên vị trí hàng đầu cả về số lượng và chất lượng? Đạo diễn Đào Bá Sơn cho rằng, những năm đầu thập kỷ thứ 8 của thế kỷ trước, Việt Nam từng là một nền điện ảnh mạnh của khu vực với khoảng hai chục phim truyện nhựa, chưa kể phim tài liệu được sinh sản mỗi năm. đích tới đây đáng được khuyến khích, nhưng cũng phải tính hạnh kỹ trên cơ sở khoa học, độ khả thi và tính thuyết phục. Khách quan mà nói thì dòng phim tư nhân có đóng góp quan yếu vào việc tạo lực đẩy hoạt động điện ảnh trong nước và nhờ đó, cảm giác về "một nền điện ảnh động đậy" có lúc đã được gỡ bỏ. Tuy nhiên, sự nhạy bén và năng nổ ấy, trong bối cảnh "một mình một chợ" cũng tiềm tàng mầm mống chủ quan, có thể kéo lùi điện ảnh. Gần đây, thiên hướng "action" (hành động) và sự mô phỏng cách làm phim Hollywood khiến cho phim Việt thiếu bản sắc - điều chẳng thể bị hủy hoại, mà như một đạo diễn nói là nguyên tắc sống còn của một nền điện ảnh. Một cảnh trong phim “Long Thành cầm giả ca”, tác phẩm được giới phê bình nghệ thuật đánh giá cao.  Tìm "lõi" của chiến lược điện ảnh   Những điều được đề cập ở trên có liên tưởng trực tiếp đến đích đã được nêu trong dự thảo Chiến lược phát triển điện ảnh, là đến năm 2020 xây dựng điện ảnh Việt Nam trở nên nền điện ảnh hàng đầu khu vực Đông Nam Á và đến năm 2030 trở nên một trong những nền điện ảnh mạnh của Châu Á. tuy vậy, không có nhiều phim và nhất là không có phim hay như hiện thời thì làm sao có thể hướng tới các đích khác, như về tỷ lệ phim Việt chiếu rạp, về xúc tiến hiệp tác quốc tế, về đáp ứng nhu cầu thưởng thức của người dân, chưa nói đến những đích lớn lao hơn nhiều, như tôn và giữ giàng bản sắc. vì vậy, khi xác định phần "lõi" cho chiến lược đường dài, phải chăng cần hội tụ xúc tiến sinh sản phim, hội tụ nguồn lực vật chất và "chất xám" cho việc này - một việc cần nhưng không đơn giản chút nào. cứ theo chương trình hành động đề ra trong chiến lược, nếu được thông qua thì chậm nhất đến năm 2015 phải ban hành Thông tư đấu thầu, đặt hàng sinh sản, cũng như hoàn thiện và bước đầu phát huy hiệu quả của Quỹ tương trợ phát triển điện ảnh Việt Nam. Quỹ này lấy vốn từ quốc gia, từ phần trích tỷ lệ doanh thu bán vé tại các rạp để khuyến khích sinh sản các tác phẩm điện ảnh giá trị. Cơ chế đấu thầu, đặt hàng được kỳ vọng tạo động lực cho việc khuyến khích sinh sản phim mà Luật Điện ảnh đã quy định, nay vẫn chưa có thông tư chỉ dẫn. Đợi thông tư, các hãng phim quốc gia không có phim để sinh sản. Có nhà biên kịch thốt lên: chẳng thể mường tượng được khi một nền điện ảnh "lười" sinh sản phim. Các hãng phim không làm phim thì còn biết làm gì? vả chăng, cứ cho là ta có hai phương tiện được kỳ vọng ấy đến nơi rồi thì việc vận hành thế nào cho hiệu quả cũng không phải dễ. Đạo diễn trẻ Bùi Tuấn Dũng nêu vấn đề: "Quỹ tương trợ phát triển điện ảnh ra đời là rất tốt. Tuy nhiên, quan yếu là chúng ta sẽ dùng nó như thế nào. Nó sẽ tương trợ cho "kiểu" tuấn kiệt nào, những điều mới mẻ nào? Mới, ở đây không phải là về khoa học kỹ thuật hay một đôi nguyên tắc… mang tính mẹo mực của đạo diễn. Cái mới mà chúng ta mong muốn là sự độc đáo về cách nhìn trước một vấn đề từng lớp mang tính thẩm mỹ và văn hóa cao. Nó phải dị biệt với thế giới ngoài kia, phải tạo ra được một triết lý nào đó chạm tới những giá trị toàn cầu thì mới có tác phẩm lớn. Bên cạnh đó, nói đến quỹ là phải đề cập tới tính sáng tỏ và hiệu quả hoạt động". Về cơ chế đấu thầu, đặt hàng sinh sản phim, đạo diễn Bùi Tuấn Dũng nói: "trước nhất, phải làm rõ tính mục đích của sản phẩm đấu thầu, đặt hàng để làm gì? Ngay ở Mỹ, hằng năm quân đội đều dành một phần kinh phí để sinh sản những phim phục vụ cho nhiệm vụ của họ. Nhưng đó chỉ là một phần siêu nhỏ trong tuốt luốt hoạt động điện ảnh ở nước này. Ở ta, mục đích của sản phẩm điện ảnh không chỉ là tuyên truyền, nó còn là văn hóa, là hàng hóa, nó phải sinh lời thì mới có thể tồn tại và phát triển được. Điện ảnh của chúng ta đang nghèo và yếu, cả về văn hóa và kinh tế. Chúng ta phải mạnh mẽ và chính trực nom điều đó thì mới phát triển được". Nhìn chung, nền điện ảnh muốn phát triển thì phải đi đều trên hai chân vững. Dựa vào đầu tư của quốc gia - về nguồn vốn và chính sách tương trợ nói chung là cách nghĩ thiết thực, nhưng bản thân ngành điện ảnh cũng phải tự vận động cho ra phết mới được.