Áo trắng cắm bản

 Cách đây chỉ khoảng chục năm về trước, khi mà y tế thôn bản chỉ được khái niệm trong vẻn vẹn hai từ “thầy mo”, và “bác sĩ”còn khá xa vời trong tiềm thức của người dân bản, thì nay, Đề án tương trợ kỹ thuật tuyến dưới (Đề án 1816) của Bộ Y tế đã mang đến cho đồng bào vùng cao sự chăm chút y tế và những dịch vụ khám chữa bệnh không kém gì miền xuôi. 

Từ câu chuyện của bác sĩ cắm bản  Xã nghèo vùng biên Lũng Táo, huyện Đồng Văn - Hà Giang, toàn xã có 670 hộ thì đã có đến 406 hộ nghèo. vì thế, khó khăn lại càng chồng chất khó khăn ở xã bản nghèo này. Ở đây cái gì cũng thiếu, từ thiếu ăn, thiếu mặc, đến thiếu cái chữ cái nghĩa... và chỉ có độc nhất “hủ tục” là thừa. Và thầy mo chính là nhân vật “ngự trị” đã ăn sâu, cắm rễ trong đời sống của đồng bào. Thầy mo chữa cái bệnh, thầy mo đuổi mã tà cho mình khỏe mạnh... chứ còn “cái thầy thuốc” nghe lạ tai lắm! vì thế, câu chuyện bác sĩ cắm bản ở đây có nhẽ phải bắt đầu từ cuộc chiến không cân sức...  thầy thuốc Nguyễn Thị Mạnh chữa bệnh cho người dân ở bản Lũng Táo,xã Lũng Táo.  Hôm gặp chúng tôi, chị Nguyễn Thị Mạnh - Trạm trưởng Trạm Y tế xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang kể lại câu chuyện buồn vui lộn lạo của thời kỳ đầu về cắm bản giúp người dân chữa bệnh. Chị Mạnh kể:  “Ngày trước, người dân bị bệnh, mình bảo họ đi khám bệnh, họ không đi, còn nói là không cần, tao có thầy cúng rồi...” . vì thế, cứ mắc bệnh là họ mời thầy cúng về nhà chữa bệnh, cúng rồi bệnh không khỏi thì nằm đó chờ chết chứ nhất quyết không đi khám thầy thuốc. vì thế, thời khắc đó, số người dân Lũng Táo tử vong tại nhà rất nhiều, mà có khi chỉ chết vì những bệnh rất thường nhật như viêm phổi... Chị Mạnh nhớ như in thời khắc đầu năm 2005, nghĩa là 1 năm kể từ khi chị về công tác tại xã vùng biên này. Bởi ca bệnh đó đã làm đổi thay hoàn toàn nhận thức của người dân về bác sĩ, về việc ốm đau thì phải đến bệnh xá khám bệnh. Đó là một ca bị suy tim, người thân nhờ gọi điện lên trạm y tế, trạm đã xuống cấp cứu kịp thời và sau đó làm thủ tục chuyển lên tuyến trên để điều trị... Nhờ vậy mà bệnh nhân được cứu sống. Chị Mạnh không nhớ rõ tên của người đó, bởi ngày ấy chị mới lên, chưa thạo tiếng, đi khám chữa bệnh ở đâu cũng đều có một “thông dịch viên” đi theo. Cô y tế thôn bản trẻ măng ngày đó mới 22 tuổi, người Tuyên Quang lên nhận công tác tại xã vùng biên này nở nụ cười tràn trề mùa xuân và hy vọng kể lại với chúng tôi.  “Thế là từ đó, bọn chị còn được gọi bằng cái tên “cô tiên áo trắng” nữa cơ đấy” , chị không quên khoe với tôi về cái tên được đồng bào đặt cho đầy “mỹ miều” này. Rồi chị tiếp lời: “Đồng bào giờ chịu nghe bọn chị nói lắm. Mỗi khi có đợt tuyên truyền, bọn chị phát trên loa phóng thanh rồi phát tờ rơi đến từng nhà: này mùa đông phải giữ ấm như thế nào để không bị viêm phổi, này chỗ ăn ở phải giữ vệ sinh như thế nào để không mắc bệnh, không bị ốm...”.  Thế rồi, “cuộc chiến với thầy mo”, không cần đánh cũng đã giành chiến thắng. Sau đó, đồng bào đã bảo nhau, mỗi khi ốm đau, người thân có bệnh, vẫn giữ nếp đến tận nơi rước thầy về, nhưng giờ không phải là rước thầy mo nữa mà đến bệnh xá rước bác sĩ về chữa bệnh tại nhà. Các thầy mo hoá “thất nghiệp”. Tư tưởng của đồng bào đã thông thế nhưng khó khăn, nặng nhọc vẫn “bám” lấy xã bản nghèo vùng biên này. Cơ sở y tế của Lũng Táo khi đó khôn xiết nghèo nàn và thô sơ, ngay đến chiếc túi y tế di động mà chị đang đeo đến khám bệnh cho bà con cũng chỉ mới được cấp cuối năm 2011. Đường xá ở xã bản Lũng Táo thì quả là một thử thách với cán bộ y tế thôn bản từ dưới xuôi lên như chị khi mà mỗi thôn trong bản cách nhau cả quả đồi, có nơi đi bộ hàng chục cây số đường rừng. Ấy thế mà, không kể đêm hôm, gần xa, chị và các cán bộ y tế Lũng Táo vẫn mò mẫm đến nhà đồng bào để chữa bệnh mỗi khi đồng bào gọi, kể cả từng ngóc ngách thôn bản bóng gió, heo hút và khó đi nhất như bản Nhù Sang. “Nhiều khi đi đường rừng cũng sợ lắm, nhưng đồng bào gọi thì chẳng thể không đi được. Đồng bào đã tin mình rồi, nếu không đi thì mọi công sức gây dựng lại đi tong. Nên kể cả trời mưa gió, phải đi đường rừng, cứ đồng bào gọi là mình phải đi thôi...” , chị Mạnh tâm tình. có nhẽ bởi thế, hôm đi cùng chị Mạnh đến khám bệnh cho cô bé Dinh Thị Kía (học trò lớp 9), con ông Dinh Say Phùa tại thôn Lũng Táo (xã Lũng Táo), chúng tôi mới cảm nhận hết được tình cảm của đồng bào với bác sĩ. Nhớ trước kia, đến nhà họ còn không nghe, không tiếp... ngày giờ đây họ kính trọng “cô tiên áo trắng” như những ân nhân của gia đình, gần gụi và nồng ấm sao.    Các y thầy thuốc trạm y tế xã Lũng Táo đưa bệnh nhân lên trạm.  Đến hiệu quả của những nhịp cầu 1816...  Công tác khám chữa bệnh ở vùng cao được khởi sắc có nhẽ một phần bắt đầu từ những tấm gương vượt qua bao gian truân thử thách và thấm đẫm tình người như trường hợp thầy thuốc cắm bản Nguyễn Thị Mạnh ở xã nghèo vùng biên Lũng Táo này. Và rồi để từ những viên gạch hồng trước nhất đó, có được hiệu quả nhân rộng của công tác khám chữa bệnh vùng cao, chẳng thể không nhắc đến Đề án 1816. Năm 2008, hưởng ứng chủ trương của Đảng về việc đưa cán bộ kiến thức về vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là miền núi để giúp người dân phát triển kinh tế, văn hóa - tầng lớp, Bộ Y tế đã thành lập Đề án 1816, cử cán bộ chuyên môn luân phiên từ bệnh viện tuyến trên về tương trợ các bệnh viện tuyến dưới để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh, đào tạo cán bộ tại chỗ và chuyển giao công nghệ, nâng cao tay nghề cho cán bộ y tế tuyến dưới. Và cho đến nay, Đề án 1816 đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Nhờ có những dự án y tế tương trợ cho các xã nghèo, Trạm y tế của xã Lũng Táo giờ đã là ngôi nhà 2 tầng khang trang. Trạm được trang bị 6 giường nằm, 8 phòng làm việc. hàng ngũ cán bộ y tế có: 1 thầy thuốc đa khoa, 1 y sĩ đa khoa, 1 điều dưỡng, 2 cán bộ đang theo học ở Bệnh viện đa khoa Thái Nguyên... Y tá thôn bản thì có 20/16 thôn bản. Có tức là mỗi bản trong xã đều có 1 y tá trực tại bản, để mỏng và cấp cứu kịp thời những trường hợp mắc bệnh. Các y tá này kiêm luôn nhiệm vụ làm hộ sinh thôn bản. ngoại giả, toàn xã còn có 5 hộ sinh thôn bản. Các hộ sinh này đều đã được đào tạo trong các khóa tập huấn kéo dài 18 tháng. Do đó, công tác khám chữa bệnh và chăm chút sức khỏe cho bà con dân bản Lũng Táo hiện tại đã được bảo đảm và tốt hơn rất nhiều.  Y thầy thuốc Phòng khám đa khoa Mậu Duệ, huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang khám chữa bệnh cho đồng bào.  Chị Mạnh cũng không quên khoe với chúng tôi về việc giờ đây đồng bào của chị nếu mắc bệnh nặng thì không phải đi xuống tận Hà Nội vừa bóng gió, vừa tốn kém để chữa bệnh nữa. Bởi chỉ cách đó hơn 1 giờ đồng hồ đi xe máy là có thể đến được Bệnh viện đa khoa Yên Minh - huyện Yên Minh. Đây là trọng điểm y tế lớn nhất của 4 huyện miền núi khu vực bán kính 100km đó là: huyện Đồng Văn, huyện Mèo Vạc, Yên Minh, và Quản Bạ. Theo lời hướng dẫn của chị Mạnh, chúng tôi xuống Bệnh viện đa khoa Yên Minh. Tiếp chúng tôi, chị Nguyễn Thị Ngoan - Phó Giám đốc bệnh viện vồn vã san sẻ với chúng tôi về ca mổ chị vừa thực hành cho một bệnh nhân bị chảy máu bao tử bằng kỹ thuật mổ nội soi công nghệ cao. Đây là kỹ thuật mới được khai triển ở bệnh viện vào thời khắc cuối năm 2011, đầu năm 2012. Ngày trước ở bệnh viện mới chỉ có kỹ thuật mổ mở. Đây là kỹ thuật mổ truyền thống, vết mổ dài, lâu hồi phục hơn . “Do đó nhiều khi với những tập quán sinh hoạt còn lạc hậu, chưa bảo đảm vệ sinh, nên khả năng có những biến chứng sau mổ rất cao cho đồng bào”, chị Ngoan tâm tình. vì thế, tháng 11/2011, bệnh viện được hấp thu kỹ thuật mổ nội soi. Công nghệ cao này là một bước phát triển vượt bậc trong công tác khám chữa bệnh cho đồng bào. Từ khi khai triển, bệnh viện đã tiến hành mổ nội soi được trên 160 ca, gồm: mổ ruột thừa, cắt túi mật, cắt tử cung bán phần bằng nội soi, cắt u nang buồng trứng, các trường hợp ứ nước, ứ mủ... Đây là kỹ thuật mổ tiền tiến đã giúp cho bệnh viện và bệnh nhân rất nhiều trong việc bình phục sau mổ. Chị Ngoan cũng cho biết, từ khi bệnh viện có kỹ thuật mổ này thì bệnh nhân ở các huyện khác như Quản Bạ, Mèo Vạc, Đồng Văn đến mổ rất đông. Còn trước đây, tuốt các bệnh nhân đó đều về bệnh viện tỉnh để mổ và có khi còn phải lên các tuyến bệnh viện Trung ương ở Hà Nội. Dấu ấn rõ nhất của Đề án 1816 theo BS. Lương Đình Chăm - Phó Giám đốc bệnh viện thì hàng năm luôn có các đoàn thầy thuốc từ Trung ương, từ tỉnh về khám chữa bệnh cho đồng bào tại bệnh viện. Thêm vào đó, bệnh viện cũng được khai triển thẳng thớm các chương trình tương trợ cho thầy thuốc tại viện được đi đào tào tại các bệnh viện tuyến Trung ương để nâng cao tay nghề, đáp ứng những công nghệ được khai triển tại bệnh viện. Bệnh viện cũng luôn đi đầu và chủ động trong việc đào tạo các cán bộ y tế tại các xã bản trong vùng. Toàn huyện có 15 trạm y tế thì bệnh viện đều nhận nhiệm vụ đào tạo chuyên môn cho các cán bộ y tế thôn bản này. BS. Chăm cho biết, cốt bệnh viện đào tạo về kỹ năng trong công tác khám chữa bệnh, cụ thể là các kỹ năng điều trị và kỹ năng chẩn đoán sao cho đúng bệnh, cùng một số thủ thuật cấp thiết trong quá trình khám chữa bệnh. Bởi đây là tuyến khám chữa bệnh ban sơ khôn xiết quan yếu và cấp thiết. “Nhiều trường hợp đã có thể cứu được người bệnh tạm bợ để chờ xe cấp cứu của bệnh viện huyện vào được xã bản đó”, BS. Chăm tâm tình. Những ngày ở xã Lũng Táo, theo chân các thầy thuốc đi chữa bệnh ở các bản xa và được tận mắt chứng kiến công tác khám chữa bệnh cho đồng bào tại Bệnh viện đa khoa Yên Minh, mới thấy rõ giá trị và ý nghĩa của công tác khám chữa bệnh vùng cao. Những nhịp cầu 1816 đã rút ngắn sao khoảng cách giữa y tế vùng cao với y tế miền xuôi... Đồng bào ta đã có thể yên tâm vì giờ đây không còn phải sợ “cái bệnh” nữa. Nhưng có nhẽ điều họ yên tâm nhất là ó được những “cô tiên áo trắng” như chị Mạnh, chị Ngoan chăm chút và chữa bệnh cho mình. Việc quốc gia và Bộ Y tế thực hành chương trình các bệnh viện lớn tuyến trên tương trợ hiệu quả, kịp thời cho các cơ sở y tế vùng cao còn nhiều khó khăn là một hành động thiết thực góp phần nâng cao cônag tác chăm chút sức khỏe cho đồng bào vùng cao và giảm tải đáng kể cho các bệnh viện tuyến trên. Đây không chỉ là thành công mang tính tầng lớp mà còn miêu tả tính nhân bản cao cả của ngành y tế Việt Nam. Rời khỏi bản Lũng Táo và Bệnh viện đa khoa Yên Minh để trở về Hà Nội, những câu hát trong bài “thầy thuốc về bản” mà chúng tôi được nghe trong chuyến công tác cứ văng vẳng bên tai: Cái thầy thuốc nó về bản em/ Cái áo trắng nó mặc thật xinh/ Mắt thuần khiết nét duyên dáng/ Nở nụ cười đẹp như nàng tiên...  Đúng là “cái áo trắng” đã thực thụ cắm bản rồi! Bài, ảnh: Dạ Miêu